Doen wat je wilt

Ken je  dat? Dat je jezelf hebt aangeleerd om ‘aangepast gedrag’ te vertonen? Of dat je toch weer kiest om voor de veiligheid te kiezen van het ‘doen zoals het hoort’. In plaats van keuzes te maken op basis van wat jij wilt. Want doen wat je wilt is nog niet zo makkelijk. De prijs van niet doen wat je wilt is torenhoog.

Burn out en bore out

Burn outs en bore outs lijken wel volksziekte nummer 1 op dit moment. Het lijkt wel of iedereen daar mee te maken krijgt tegenwoordig. Is het niet rechtstreeks, dan wel omdat je samenleeft of bevriend bent met iemand met een burn out. 

Onder vrouwen met ADHD komt dit óók voor. En daar zijn verschillende redenen voor, naast een te hoge werkdruk, want burn out of bore out kan ook voorkomen als je helemaal niet werkt, of ‘maar’ parttime werkt.

De term burn out ken je daarom vast wel. De term bore out is minder bekend. De kenmerken van beiden uiten zich soms hetzelfde, terwijl de oorzaak (en dus ook de oplossingen) vaak complete tegenpolen zijn. Waar je bij burn out letterlijk opgebrand bent, totaal overprikkeld en vooral veel moet rusten, omdat je teveel hebt gevraagd van je lichaam in termen van te lang teveel stress, ligt het bij bore out anders.

Bij bore out heb je eigenlijk te lang te weinig gevraagd van je brein. Bore out is het resultaat van een te lange staat van onderprikkeling. Op papier twee tegenpolen. En voor het grootste deel van de burn outs en bore outs is het ook zo, dat het ontstaan is door hele verschillende oorzaken.

Bij vrouwen in het algemeen en bij vrouwen met ADHD in het bijzonder, kan het echter dezelfde oorzaak hebben. Namelijk: doen zoals het hoort, in plaats van doen wat je wilt. Dat begint bij aanpassingsgedrag.

Aanpassingsgedrag

“Rustig zijn, stil zitten.”

“Luisteren naar wat de grote mensen zeggen.”

“Niet schreeuwen.”

“Andere mensen voor laten gaan.”

Zomaar een greep uit wat kinderen, vooral meisjes, te horen krijgen tijdens de opvoeding. Voeg daar nog het zogenaamde pedagogisch verantwoorde ‘belonen van gedrag dat je wél wilt zien’ bij. Even flink schudden et voila! Het recept voor aanpassingsgedrag is compleet.

Aanpassen aan wat je omgeving van je vraagt wordt op deze manier bijna een tweede natuur voor vrouwen. Mensen zijn kuddedieren. Bij een groep horen, er thuis zijn, is van levensbelang. Jezelf aanpassen zodat je erbij hoort, gebeurt vaak en veel. Op middelbare scholen bijvoorbeeld zie je dat goed. Op volwassen leeftijd gaat het misschien wat minder openlijk, het gebeurt nog steeds.

Good girl complex

Er is zelfs een term voor dit aanpassingsgedrag van meisjes en vrouwen: het Good Girl complex. Om er maar bij te horen, passen meisjes al op hele jonge leeftijd hun gedrag aan.

Waar jongens ruw met elkaar om mogen gaan op het schoolplein, wordt dit bij meisjes bestraft. Als jongens wild zijn en ravotten is dat normaal jongensgedrag, wordt dit bij meiden als een probleem gezien. Op latere leeftijd zien we dit ook nog terug. Als mannen dominant zijn, zijn het ‘natuurlijke leiders’. Vrouwen worden al snel bestempeld als manwijven, of erger nog ‘bitches’. Als een man zijn stem verheft, is dat om duidelijkheid te verschaffen, vrouwen zijn dan al snel hysterisch.

Met als gevolg dat meiden, ook omdat meisjes een snellere emotionele ontwikkeling hebben dan mannen en sneller de noodzaak voelen van het bij een groep horen, zich gaan aanpassen aan gedrag wat de groep graag wil zien. Wat die groep dan ook is, het gezin, op school, vrienden. En later ook op het werk.

For the record: andersom is het natuurlijk óók waar. Dat als mannen een zachte kant laten zien dat het dan softies zijn en dat dat vaak niet als woest aantrekkelijk bestempeld wordt.

Emancipatie

 Ik ben zelf opgegroeid tijdens de ‘Een slimme meid is op haar toekomst voorbereid’ campagne. Waarin meiden vooral werden opgeroepen om meer te kiezen voor exacte vakken op de middelbare school. Net zoals ‘Kies exact, want met exacte vakken kom je verder’. Ik kan je de jingle nog zo voor zingen (wegens mijn gebrekkige zangtalent is dat misschien niet zo’n goed idee).

Eigenlijk was deze campagne natuurlijk een kleine stap in de totale emancipatie van vrouwen en meisjes. Omdat vrouwen van oudsher toch meer voor  talen en ‘zachte’ vakken als geschiedenis en maatschappijleer kozen.

Want meisjes zijn toch beter in talen en jongens beter in wiskunde? Uit onderzoek blijkt van niet, is het alleen zo dat meisjes vaker horen dat ze beter zijn in talen en daarom meer die kant op neigen. En de wetenschappelijke ‘knobbels’ negeren.

Andersom precies hetzelfde. Jongens krijgen te horen dat ze niet goed zijn in talen en wel in wiskunde.

#fail voor beide natuurlijk.

Wat wil je later worden?

Ik herinner me nog héél goed dat we in de vijfde klas van de lagere school (nu groep 7) een opstel moesten maken over wat we later wilden worden. Ik weet precies in welk lokaal het was en waar ik zat, naast het aqarium met een meerval, die we “Minister President Slubbers’ hadden genoemd, omdat ‘ie de alg van het glas slubberde (voor zover dat een woord is) en natuurlijk omdat Ruud Lubbers zo’n beetje mijn hele jeugd de premier was.

Het opstel bespraken we klassikaal. iedereen stond op en vertelde wat hij of zij later wilde worden. De jongens hadden het over spannende beroepen als ‘Astronaut’. Voor het tijdsbeeld: dat was de tijd dat Wubbo Ockels met Challenger de ruimte in was geweest. En ook politieagent, brandweerman en een enkele uitvinder kwamen voorbij.

Bij de meiden echter, kwam het niet verder dan verpleegster, stewardess of moeder. Ook bij mezelf niet hoor. Ik kon ook echt niks anders bedenken dan stewardess. Dat leek me van de drie dan nog de meeste uitdagende, omdat je dan in ieder geval veel van de wereld ziet. En dat leek me wel wat.

We hebben het hier over meiden en jongens van een jaar of tien. En hier zie je eigenlijk al het aanpassingsgedrag, of conditionering in zijn volle glorie.

Stel de goede vragen

Ik vraag mijn kinderen eigenlijk nooit ‘Wat wil je later worden?’. Ik vind dat geen goede vraag. Het is een vraag dat een antwoord verwacht, terwijl je niet alle variabelen bekend hebt.

Toen ik als kind ‘stewardess’ zei, wist ik nog niet dat ik te lang zou zijn en dat voor mij geen carriere zou kunnen zijn, ook al wilde ik het (een paar jaar later, met meer kennis wilde ik het ook niet meer). Ook kon mijn tien-jarige ik nooit bevroeden wat het internet in mijn leven zou gaan betekenen. Wij deden het nog met alleen Nederland 1 en Nederland 2. En het grootste deel van de dag testbeeld. Niks nada noppes van het 24/7 online entertainment wat we nu tot onze beschikking hebben.

Je weet niet wat je niet weet. 

Daardoor kun je nu nooit een goed antwoord geven op de vraag ‘Wat wil je later worden?’. En zijn het meer de schattige antwoorden die de vraagsteller vertederen, dan dat deze vraag een ‘levensvraag voor kinderen is.

Van het antwoord van mijn oudste dochter toen ze 5 was, kan ik nog steeds glimlachen “Later als ik groot ben wordt ik zwemjuf, of elfje. Jongens kunnen geen elfje worden, die worden twaalfje”. Met stalen gezicht. En het niet begrijpen van de lachsalvo die daarop volgde. Ook hier zit al een kleine scheiding tussen meisjes en jongens, dat er onderscheid is, ondanks dat we denken dat we genderneutraal opvoeden.

Emancipatie zoals ‘ie nu is is mislukt

Boute uitspraak. Ik vind het écht. Dat de emancipatie zoals ‘ie nu is volledig de plank heeft misgeslagen. De emancipatie met z’n ‘een slimme meid…’ campagnes ging er vooral vanuit dat een vrouw hetzelfde moet kunnen en hetzelfde moet willen als een man. Op dezelfde manier. Met dezelfde ambities. Alleen, is daar 1 belangrijk onderdeel over het hoofd gezien: dat de vrouw ook nog degene is die van oudsher de verantwoordelijkheid heeft voor zorgtaken.

Niet alleen als levendbarend zoogdier. Dat alleen al heeft een mega impact op lijf en brein van de vrouw. Na 10 tot 12 weken moet je daarna toch weer aan het werk. Kind achterlatend bij een oppas. En het jongleren voor vergevorderden is begonnen. Opstaan, kinderen voeden, wassen, aankleden, en jezelf ook nog. Kind(eren) naar school, oppas of kinderdagverblijf brengen. Racen om op tijd op je werk te zijn. Daar de meest ambitieuze, hard werkende, carrièretijger zijn dat van je verwacht wordt (yup, meer verwachtingen).

Aan het einde van de dag racen naar huis in omgekeerde volgorde. Koken, ‘gezellig’ samen aan tafel eten, kind(eren) in bad, naar bed. Verhaaltje lezen. Op de bank ploffen, wijntje drinken. Goed gesprek met je partner, bijblijven met de rest door toch die spraakmakende serie te bingewatchen (Undercover op Netflix al gezien: aanrader!). En oh lieve hemel, ook nog wilde stomende sex. Want dat hoort er allemaal bij.

Dan vergeet ik nog die tsunami aan wasgoed, de instabiele torens aan vaat op het aanrecht die niet vanzelf in de vaatwasser terecht komt. Die stofmuizen onder de bank die je voor het gemak maar een naam hebt gegeven. En dat je ook nog moet sporten om fit te blijven en met vriendinnen afspreken voor de broodnodige ontspanning. Hoe dan?

 Er is geen balans

Want al zijn in sommige gezinnen de zorgtaken keurig gelijk verdeeld. In de meeste gevallen slaat de balans toch nog door naar de vrouw.

Een beetje gechargeerd, maar toch nog wel redelijk accuraat beeld, is die van de man, die ‘s ochtends naar z’n werk gaat, ‘s avonds thuiskomt, z’n vrouw en kinderen knuffelt. Op de bank ploft met de afstandbediening en nog even wat sport en nieuws checkt voordat het eten op tafel staat. Afspraken maakt buiten de deur zonder oppas te hoeven regelen. Z’n was hangt schoon en gestreken in de kast. Als ‘ie thuiskomt staan z’n pantoffels en krantje nog net niet klaar.

Inderdaad, het standaard jaren ’50 beeld van de werkende man. Op papier is er veel veranderd, de praktijk loopt alleen een beetje achter. Als de mannen in ons leven al huishoudelijke taken overnemen, willen ze daar graag applaus voor. En schouderklopjes dat ze zo geëmancipeerd zijn.

De emancipatie is op dat punt dus mislukt. Vrouwen hebben nu net zoveel kansen op school en op het werk, alleen is er thuis niet zoveel veranderd. Waardoor het takenpakket veel te vol is. En niet houdbaar.

Part timers & perfectie

Nederland is het land waar het meeste part time gewerkt wordt door vrouwen. En dat heeft verschillende redenen, zoals dit artikel over de keuzevrijheid hierin beschrijft. 

Volgens mij is de belangrijkste reden omdat we het niet volhouden. Al deze taken tegelijkertijd uit te voeren. En het liefste ook nog perfect. Want ‘zo doen de andere moeders het toch ook’. 

We willen het toch allemaal zo goed doen. Spelen met verve de verschillende rollen die we op ons hebben genomen. Die van moeder, partner, dochter, vriendin, collega, werknemer, goede buur.

Totdat het niet meer gaat.

Die andere moeders doen ook maar wat

Wat we niet zien, is dat al die andere moeders ook maar wat doen. Maar een beetje het perfecte plaatje tonen aan de buitenwereld, terwijl iedereen dezelfde strijd aan het voeren is, op dagelijkse basis. De perfecte plaatjes tonen op instagram en op facebook. 

#lovemylife

Die perfecte wereld waarin je alles kunt wat van je verwacht wordt. Die bestaat niet. Het leven is geen Punica oase (als je van mijn generatie bent, ken je die ook nog wel). Op het moment dat je dat wél doet, loop je het risico op een burn out. Want je leeft dan eigenlijk puur op adrenaline.

En tegelijkertijd, als je werk niet het werk is wat je het liefste doet, of huishouden niet je hobby, dan loop je ook nog het risico op een bore out. 

Whatever comes first. Want je zit eigenlijk of in de overprikkeling, omdat je alle ballen hoog probeert te houden en je die jongleercursus niet hebt afgemaakt, Of je zit in de onderprikkeling. Dingen te doen die je saai vindt. Zoals strijken (ik háát strijken) of een ‘makkelijk baantje met weinig verantwoordelijkheid’.

Dit is voor geen enkele vrouw de ‘happy place’, voor vrouwen met ADHD ligt het nog nét even een tandje gevoeliger.

Doen zoals het hoort bij ADHD

Bij ADHD is het zo dat je eigenlijk een intern kompas hebt, die je precies verteld wat je wel en wat je niet leuk vindt. Dit kompas is eigenlijk je dopamine en noradrenaline systeem. Van nature hebben ADHD-ers hier minder van. Doordat het ADHD brein wel constant op zoek is naar dopamine (dat is eigenlijk het gevoel van beloning, als je iets hebt gedaan, je voelt je voldaan), weet je meteen of je iets doet wat je leuk vindt of niet. Als je iets doet wat je leuk vindt, maakt je brein zelf genoeg dopamine aan. Dat herken je misschien wel als hyperfocus. Dat je ergens zo in op kunt gaan dat je alles om je heen vergeet. De wereld kan vergaan, je hebt het niet door.

Als je iets doet wat je niet leuk vindt daarentegen, is je brein ook heel duidelijk. Dan gaat ‘ie vanzelf op zoek naar iets wat mogelijk wel dopamine oplevert. In de praktijk is dat zo’n beetje elke nieuwe prikkel. Als je in een goed gesprek zit met je partner, die wel nodig is maar niet persé leuk, dat je dan wordt afgeleidt door geluiden van buiten, of iets dat je opeens opvalt aan zijn of haar gezicht. Super frustrerend voor beide partijen.

Afstraffen

In het kader van doen zoals het hoort en proberen te voldoen aan alle verwachtingen, straft je ADHD brein dat onverbiddelijk af. Die wéét dat je maar aan het doen bent alsof. En presenteert ook nog eens heel duidelijk in overprikkeling ‘Alles is teveel en ik wil alleen maar schreeuwen of iemand slaan’ (ja die neiging heb ik wel eens, nee ik heb het slaan nog nooit gedaan. Dat schreeuwen wel…). Of… en die is misschien minder overduidelijk, in onderprikkeling (in deze podcast geef ik 5 tips om onderprikkeling te vermijden).

Onderprikkeling is als je alleen maar dingen moet doen die je niet leuk vindt, die je niet uitdagen, waar je niet blij van wordt. Van langdurige onderprikkeling wordt je heel heel heel erg moe. En omdat je zo moe bent, neem je misschien veel rust. Waardoor de onderprikkeling nog erger wordt, want rust kenmerkt zich door heel weinig prikkels. Je houdt het zo eigenlijk zelf in stand. 

Doen wat je wilt

Wat kun je daar aan doen? Om niet meer te blijven slingeren tussen deze twee uitersten? Nou ja. Simpel eigenlijk.

The magic is in the middle

Waarmee ik bedoel, dat je het midden moet zoeken tussen de overprikkeling en de onderprikkeling. Dat je genoeg prikkels hebt om dingen te doen (want je hebt dopamine, dus het beginnen aan taken is dan makkelijker) en niet zoveel prikkels dat je overprikkeld raakt.

De beste manier is om niet langer de verwachtingen van de maatschappij en je (directe) omgeving centraal te stellen en daaraan proberen te voldoen. Maar in plaats daarvan te doen wat jij wilt, waar jij blij van wordt, waar jij energie van krijgt.

Supersimpel. Geen hogere wiskunde.

Zou je denken….

Doe jij wat je wilt?

In de praktijk blijkt dat nog niet zo heel eenvoudig. In mijn coachingsprogramma voor vrouwen met ADHD is deze vraag een essentieel onderdeel. En wat blijkt: vrijwel iedereen loopt er op stuk. Gelukkig zitten er in dat programma goede oefeningen en opdrachten om er achter te komen wat dat dan precies voor jou betekent, wat dat dan precies is, dat doen wat je wilt.  

Ik probeer dat namelijk ook wel eens uit, bij random vrouwen (met en zonder ADHD). Dan vraag ik “Weet jij wat je wilt? “. In 9 van de 10 gevallen krijg ik een glazige blik en een hoop ‘euh’s’. Soms komt er een voorzichtig “Daar heb ik nooit zo over nagedacht”. En heel af en toe komt er vanuit de grond van hun hart een oerkreet “Gewoon even weg, met vakantie. In m’n eentje”.

Mijn hart breekt dan iedere keer weer. Bij beide opmerkingen hoor. Zowel bij de ik-weet-het-niet’s als bij de weg-willen-in-m’n-eentje’s. Beide zijn voorbeelden van vrouwen die nog steeds alle ballen hoog proberen te houden. “Omdat dat zo hoort”. Of “Omdat er nu eenmaal brood op de plank moet komen”. En weten ze niet wat ze echt willen, of willen nu alleen even vluchten van hun huidige leven, om daarna met frisse tegenzin dezelfde rol (of rollen) weer op zich te nemen. 

Kun jij deze vraag wel beantwoorden? En dan het liefste geen maatschappelijk correct antwoord als ‘Ik wil dat mijn kinderen gelukkig zijn’. Natuurlijk wil je dat. Dat wil elke moeder! Dat zegt alleen nog helemaal niks over jou als persoon of individu. 

Ik wil…

Begin er maar eens mee. Zet je timer op 15 minuten en begin gewoon met schrijven. Ik wil…. en dan verder. Het hoeven geen grote en meeslepende dingen te zijn hoor. Kan ook klein. Ik wil…. elke dag tijd voor mezelf. Meer boeken lezen. Me fitter voelen. 

Een bekend voorbeeld is van online trainer Margriet Spijksma, die alleen nog maar Illy koffie drinkt, omdat ze daar het allermeeste van houdt. En elke andere soort voor haar niet dat geluksgevoel geeft. Zo klein en eenvoudig kan het beginnen.

Na het doen van haar training had ik helemaal helder wat ik wilde. En ben een hele periode druk bezig geweest met solliciteren naar ideale banen. Helaas werd ik bij de een na de ander afgewezen. Dat deed zeer. Héél héél héél zeer. Want ergens had ik toch mijn eigenwaarde weer opgehangen aan het verkrijgen van zo’n baan. Toch wel weer voldoen aan die verwachtingen van een baan en het liefst een vast contract en zekerheid enzo. Je kent het wel.

Het omslagpunt kwam veel later, nu zo’n jaar of twee geleden

Mijn ‘Point of no return’

Weten wat je wilt, is eigenlijk het plaatsen van een vlag in de grond. Dit is wie ik ben en dit is waar ik voor sta. Die vlag had ik staan, die was duidelijk. Mijn kernwaarden en wat ik wil, dat was volledig helder. Het ‘Hoe dan’ nog niet zo heel goed. Dus ik wist wel wat ik wilde, ik liep alleen nog stuk op het stukje doen wat je wilt.

Tot dat moment, ik geloof dat het oktober of november was. Ik had weer eens gesolliciteerd en zojuist weer eens een afwijzing gehad, die ik weer eens persoonlijk opvatte. Om mijn frustratie en ergernis te temperen ging ik lekker uitgebreid in bad. Mijn happy place, de plek waar ik kan ‘unpluggen’ en de ellende van de wereld letterlijk van me af kan spoelen. 

Waar mijn hoofd en lijf tot rust komen.

Mijn partner liep de badkamer in en we raakten aan de praat over werk en inkomen enzo. En hij zegt: “Je hoeft niet persé te gaan werken, je kunt ook gewoon thuis blijven en voor de kinderen en het huishouden zorgen”.

En voordat ik kon nadenken zei ik “Nou, dan kun je me maar beter meteen begraven, dan hoeft het voor mij allemaal niet meer”.

Daar schrokken we allebei best wel van. Dat zei ik echt rechtstreeks vanuit mijn hart, zonder er bij na te denken. Nou komt dat laatste bij ADHD natuurlijk wel vaker voor, dat je iets zegt zonder er bij na te denken. In dit geval pakte het goed uit.

Want dat moment is wel echt het beginpunt geweest om dat vage idee van voor mezelf beginnen uit te werken tot wat het nu is.

Niet altijd groots en meeslepend

Nu klinkt dat verhaal over mijn point misschien groots en meeslepends. En dan kan ik dat natuurlijk kleiner maken dan het was. Even een met de billen bloot bekentenis: dat had ik dus bijna gedaan in dit artikel, doen alsof het niet zo groots was. Ik heb het nog net kunnen deleten voordat ik op ‘publiceer’ drukte. Want in mijn mini universum van een vierkante meter was het ook écht een groots en meeslepend moment. Dat is namelijk wat we doen, dingen kleiner maken als het groots is. Of doen alsof kleine dingen er niet toe doen.

Niet iedereen heeft zo’n duidelijk aanwijsbaar point of no return. Soms gaat het veel geleidelijker en is het er gewoon opeens. En dat is ook goed.

Dit is geen oproep om nu allemaal maar meteen je baan of je relatie op te zeggen omdat je een groots en meeslepend ‘Het roer om’ moment zoekt. Met een kleine koerswijziging kom je ook heel ver. Als het maar is wat JIJ wilt. Ja ik wijs nu expres met m’n wijsvinger naar jou. Ondanks dat ik ben opgevoed met het idee dat dat niet beleefd is. Ik doe ‘s even niet zoals het hoort. Gewoon om mijn tekst kracht bij te zetten. Zonder dat ik een agressief manwijf ben hoor. Ben best lief en vertoon (op gezette tijden) best aangepast gedrag. 

Tot slot

Doen wat je wilt en niet zoals het hoort is de basis van een stabiel én duurzaam leven. Met het minste risico op burn out of bore out. 

Mijn vlag die ik in de grond heb gezet is alleen dat ik hier voor sta en dit met je wil delen. En dat mag af en toe best met een beetje kracht. Schelden doe ik al niet (nou ja, nauwelijks), dat is niet iets waar ik van hou, of waarvan ik denk dat de wereld het nodig heeft. 

Zo af en toe een schop onder je kont, zodat je wakker geschud wordt dat dat leven waarvan jij denkt dat ‘zo hoort’ niet persé jou op het lijf geschreven is en dat dat ook niet hóeft. Een ‘diploma jongleren voor gevorderden’ is niet voor iedereen weggelegd. Begin eens met kijken welke ballen je eigenlijk de moeite waard vindt om hoog te houden en laat de rest lekker liggen.

Ben je getriggerd door dit verhaal? Laat het me hieronder weten wat je ervan vindt. Ik hoor graag van je.